راهنمای جامع اندازه‌گیری رضایت شغلی به همراه نمونه‌ی پرسشنامه
نگرش کارکنان در محیط کار، عاملی تعیین کننده برای روح و فرهنگ حاکم در یک شرکت است. دوره‌ای که در آن، کارکنان صرفاً منبعی برای دست‌یابی به اهداف نهایی بوده‌اند، گذشته است. امروزه، کارکنان دارایی مهمی برای شرکت هستند و بهروزی و رفاه آن‌ها، معادل بهروزی کل شرکت است. بنابراین، سنجش و اندازه‌گیری رضایت شغلی برای ساختن محیط کاری بهتر، امری ضروری است.
“همه در مورد ساختن یک رابطه‌ی خوب با مشتریان صحبت می‌کنند. به نظر من، ابتدا باید چنین رابطه‌ای را با کارکنان ایجاد کرد”.
– آنجلا آرندتس، نایب‌رئیس ارشد اپل
منظور از رضایت شغلی کارکنان چیست؟
رضایت شغلی، سنجه‌ای از رضایت کارمند نسبت به حالت احساسی و روانی خود در شغلی است که بر عهده دارد؛ فارغ از این‌که آیا کارمند شغل خود یا جنبه‌هایی از شغلش مانند شیوه سرپرستی و یا ماهیت کار را می‌پسندد یا خیر.
رضایت شغلی شامل رضایت از عوامل مختلفی مثل پرداخت، فرصت‌های ارتقا، مزایای جانبی، امنیت شغلی، روابط با همکاران، سرپرستان و غیره می‌شود. همچنین رضایت شغلی را می‌توان به دو دسته شناختی (Cognitive) و عاطفی (Affective) تقسیم کرد.
تفاوت بین رضایت شغلی شناختی و عاطفی
شناختی: رضایت شناختی به رضایت منطقی در مورد جنبه‌های مشخصی از شغل مثل شرایط پرداخت حقوق، مسئولیت‌های شغلی، فرصت‌های رشد و یادگیری، مزایا و غیره می‌پردازد. این بخش بیشتر به عوامل منطقی و عینی توجه می‌کند که رضایت و مشارکت یک فرد در کار را تعیین می‌نمایند.
عاطفی: رضایت عاطفی، به احساسات و عواطف دلپذیر مرتبط با شغل و جایگاه شغل در زندگی شخص می‌پردازد. این جنبه از رضایت مشخص می‌کند که فرد، چه احساسی در مورد کار کردن در یک محیط مشخص دارد و چقدر با فرهنگ غالب آن شغل راحت است.
اگرچه گاهی اوقات رضایت شغلی و تعلق سازمانی به جای هم استفاده می‌شوند، اما این دو مفهوم نسبتاً متفاوت هستند. تعلق سازمانی حالتی است که در آن کارکنان خود را متعهد می‌دانند به شرکت در راستای رسیدن به تمامی اهدافش کمک کنند، در حالی که رضایت شغلی حالت عاطفی و روانی کارمند در شغل خود و میزان لذتی که از آن می‌برد را نشان می‌دهد. شاید بتوان گفت یک کارمند متعهد از شغلش رضایت دارد، اما عکس آن الزاماً برقرار نیست.
مزایای سنجش رضایت شغلی کارکنان چیست؟
کارکنان راضی، سازمان شما را به محلی شاد و دوست‌داشتنی برای کار کردن تبدیل می‌کنند. پیگیری منظم رضایت شغلی کارکنان، به شما کمک می‌کند تا سلامتی کلی سازمان را ارزیابی کنید. در این‌جا، مزایای سنجش رضایت شغلی معرفی شده‌اند:
مزیت اول: کاهش جابجایی
ماندگاری کارکنان یکی از دغدغه‌های اصلی هر سازمانی است. اگر کارکنان خوب، احساس دست کم گرفته شدن یا نارضایتی از شغل داشته باشند، به‌سختی می‌توان آن‌ها را در سازمان نگه داشت. بررسی منظم رضایت شغلی جهت حصول اطمینان از فضای مثبت محیط کار و رفع کردن چالش‌های احتمالی، می‌تواند به شما در نگهداشت استعدادهای خوب در طولانی‌مدت، کمک کند.
مزیت دوم: بهبود تصویر برند
با ارتقای رضایت شغلی، کارکنان به ارتقادهندگان غیر رسمی برند سازمان تبدیل می‌شوند. در این صورت، برندینگ اجتماعی و برند کارفرمایی شرکت متحول می‌شود که به جذب استعدادها و سرمایه‌گذاران کمک می‌کند.
مزیت سوم: گسترش فرهنگ ارتباطات گشوده
ارتباطات باز و عادلانه، باعث قدرتمند شدن سازمان می‌گردند. زمانی‌که به کارکنان اجازه ارائه‌ی بازخوردهای سازنده و ایجاد روابط باز و گشوده داده می‌شود، نقاط حیاتی نیازمند بهبود مشخص می‌شوند.
پس مهم است که اجازه چنین مکالمات منصفانه‌ای به طور منظم داده شود تا جلوی شایعه‌پراکنی در مورد مسائل مهم گرفته شود.
مزیت چهارم: بهره‌وری را ارتقا می‌دهد
کارکنان شاد و راضی، بر خلق ارزش برای شرکت تمرکز می‌کنند. ارزیابی رضایت شغلی می‌تواند اطلاعات لازم را برای تعیین اقداماتی که موجب ارتقای بهره‌وری می‌شوند، به شما بدهد. همچنین به کمک این ارزیابی می‌توانید اثربخشی این اقدامات را محاسبه کنید.
تئوری سنجش رضایت شغلی
پیش از آن‌‍که به روش‌های متعدد سنجش رضایت شغلی بپردازیم، باید به نظریه‌ی عوامل مستقل (یا تئوری دو عاملی) اشاره کنیم، که به صورت زیر توضیح داده می‌شود:
براساس تئوری دو عاملی (که با نام تئوری انگیزش – بهداشت هرزبرگ هم شناخته می‌شود)، عوامل مشخصی در محیط کار وجود دارند که منجر به رضایت کارمند می‌شوند؛ در حالی که عوامل متنوع دیگری، باعث نارضایتی می‌گردند. این عوامل همه مستقل از یکدیگر هستند، پس باید به صورت جداگانه بررسی شوند. این تئوری بیان می‌کند که رضایت و نارضایتی دو سر یک طیف نیستند که بالا رفتن یکی باعث کاهش دیگری شود؛ بلکه مستقل از یکدیگر کار می‌کنند.
تئوری دو عاملی بین دو فاکتور تمایز قائل می‌شود: 1- فاکتورهای انگیزش و 2- فاکتورهای نگهداشت (بهداشتی).
عوامل انگیزشی: این دسته شامل عواملی مانند شغل چالشی، به رسمیت شناخته شدن، مسئولیت‌پذیری، فرصت انجام کار معنادار، مشارکت در تصمیم‌گیری و غیره می‌شود. این عوامل از طریق ویژگی‌های ذاتی شغل مثل به رسمیت شناخته شدن، دستاوردها و امکان رشد فردی، باعث ایجاد رضایت در کارکنان می‌شوند.
عوامل بهداشتی: این دسته از عوامل، شامل جایگاه، امنیت شغلی، حقوق، مزایای جانبی، شرایط کاری، سیستم پرداخت مناسب، بیمه، مرخصی و غیره می‌شوند. وجود این موارد باعث ایجاد رضایت یا افزایش انگیزه نمی‌شود؛ اما نبود آن‌ها عامل نارضایتی است.
اکنون که مزایای متعدد انجام ارزیابی رضایت شغلی ساختارمند را متوجه شدیم و فاکتورهای مختلف مؤثر بر رضایت شغلی را مشخص کردیم؛ قدم بعدی شناسایی روش‌های مختلف سنجش رضایت شغلی است.
روش‌های مختلف اندازه‌گیری رضایت شغلی
به طور کلی، دو روش محبوب برای سنجش رضایت شغلی وجود دارد. هر دو روش «کمّی» بوده و قابلیت ارزیابی و ردیابی رضایت شغلی کارکنان را دارند؛ با این حال هرکدام دارای نقاط ضعف و قوت مخصوص خود هستند. یکی از این روش‌ها «شاخص وفاداری کارکنان» و دیگری «ارزیابی رضایت شغلی شخصی‌سازی شده» است. در ادامه، هر یک را با جزئیات بررسی می‌کنیم.
شاخص وفاداری کارکنان (eNPS)
این مفهوم، برای ارزیابی وفاداری کارمند ایجاد شده و شاخصی است که نشان می‌دهد چقدر کارکنان شما تمایل دارند محیط کاری شرکت شما را به خانواده و دوستان خود پیشنهاد کنند.
این شاخص، بر اساس پاسخ به یک سوال ساده و نمره دادن به آن از 1 تا 10، شکل گرفته است:
“چقدر تمایل دارید که شرکت خود را بعنوان محل کار، به دوستان خود پیشنهاد کنید؟”
براساس پاسخ‌هایی که از 1 تا 10 به این سوال داده می‌شود، کارکنان به دسته‌های زیر تقسیم می‌شوند:
ارتقادهندگان: افرادی که نمره 9 یا 10 داده باشند، وفادارترین دسته از کارکنان شما هستند و مشتاقانه کار در شرکت شما را به دیگران پیشنهاد می‌دهند. این افراد، سفیران برند شما و ارزشمندترین دارایی‌تان هستند.
منفعل: کسانی‌که نمره بین 6 – 8 به سوال داده باشند، گروه خنثی هستند. آن‌ها احتمالاً تبلیغ زیادی برای شرکت شما نمی‌کنند، اما در مورد آن بدگویی هم نخواهند کرد. این افراد باید گروه هدف شما باشند، چرا که می‌توانند به دسته ارتقادهندگان ملحق شوند.
منتقدین: افرادی که به سوال نمره 0 – 5 می‌دهند، روی برند شما تاثیر منفی می‌گذارند. این‌ها کارکنانی کاملاً ناراضی هستند که یا قصد ترک شرکت شما را دارند و یا تاثیر منفی روی دیگران می‌گذارند.
برای فهمیدن شاخص وفاداری کارکنان در شرکت خود، درصد منتقدین را از درصد ارتقادهندگان کم کنید تا به نمره‌ای بین 100- تا 100 برسید. هر نمره‌ای بالای صفر خوب است. دقت کنید که پاسخ‌ها باید ناشناس بمانند تا بتوانیم صادقانه‌ترین و واقعی‌ترین بازخوردها را جمع‌آوری کنیم. درنهایت، شاخص وفاداری کارکنان باید با سایر سنجه‌ها ترکیب شود تا متوجه شویم چه فاکتورهایی روی eNPS تاثیر می‌گذارند. این سنجه‌ها باید شامل پارامترهای مختلف مثل رهبری، فرهنگ، اخلاق، رشد، آموزش، ارتباطات، پاداش، حقوق و غیره باشند.
بهتر است که eNPS را حداقل بصورت فصلی یا دوبار در سال انجام دهیم، تا خلأها را شناسایی و رفع کنیم و به این وسیله رضایت کارکنان را ارتقا ببخشیم.
پیمایش‌های رضایت شغلی
پیمایش رضایت شغلی یک ارزیابی قدرتمند و دقیق است که مدیران منابع انسانی برای تشخیص سطح رضایت کارکنان از آن استفاده می‌کنند. پیمایش رضایت شغلی به کارفرمایان کمک می‌کند تا نگرش‌های شغلی، بازخوردها، سطح انگیزش و در نهایت، رضایت شغلی کارکنان را درک و اندازه‌گیری کنند.
با استفاده از این ابزار، شما دست بازتری در انتخاب سوالات و ساختاربندی آن‌ها براساس چارچوب‌های سازمانی خود دارید. با توجه به سفارشی‌سازی که متناسب با نیازهای سازمانی شما انجام می‌شود، پیمایش‌های مرتبط با کارکنان فرآیندهایی وقت‌گیر و نیازمند تحلیل حجم زیادی از اطلاعات هستند. سوالات موجود در ارزیابی می‌توانند به حوزه‌های عملیاتی مختلفی مثل مشارکت، تعلق سازمانی، فرهنگ سازمانی، حقوق، مزایای مالی، رشد فردی، طرح‌های سلامت، توسعه‌ی شغلی، محیط کار و عملکرد تیمی، مرتبط باشند.
نکاتی برای اجرای دقیق پیمایش رضایت شغلی
در این‌جا چند نکته و ترفند برای اجرای پیمایش رضایت شغلی، معرفی شده‌اند:
- سؤالات ساده و همه فهم مطرح کنید.
- در مورد اطلاعاتی که می‌خواهید به دست آورید، واضح صحبت کنید.
- به جای احساساتی کردن افراد، نگاه بی‌طرفانه و عینی را در پرسشنامه رضایت شغلی ایجاد کنید.
- تلاش کنید متغیرهای مورد بررسی، در عین این‌که جامع و کلی هستند پایا و ثابت نیز باشند تا بتوان تغییرات در طول زمان را اندازه‌گیری کرد.
- از پرسیدن سوالاتی با پاسخ منفی یا سوالاتی که به پاسخ‌های بدیهی منتهی می‌شوند، خودداری کنید.
- سوالاتی بپرسید که برای اقدامات پس از ارزیابی مفید باشند.
پرسشنامه رضایت شغلی
در ادامه، به چند نمونه از بهترین پرسش‌های ارزیابی رضایت شغلی می‌پردازیم:
- آیا اهداف مشخص و استراتژیک کسب و کار، شرکت یا پروژه‌ای که در آن مشغول هستید را متوجه می‌شوید؟
- آیا نقش فعالیت‌ها و خدمات شما در رسیدن به اهداف و نیازهای کسب‌وکار، واضح هستند؟
- آیا معتقد هستید که فرصت‌های خوبی برای رشد و ارتقا در شرکت برای شما وجود دارند؟
- به نظر شما، کار کردن برای این شرکت به مدت دو سال دیگر، ایده‌ی خوبی است؟
- آیا به طور کلی از شغل خود راضی هستید؟
- آیا از این‌که عضوی از تیم هستید، احساس افتخار می‌کنید؟
- آیا اعضای تیم، الهام‌بخش شما هستند؟
- هنگام مواجهه با یک مساله یا چالش، آیا اعضای تیم از شما حمایت می‌کنند؟
- چقدر از قرار گرفتن در یک موقعیت تصمیم‌گیری خوشحال می‌شوید؟ آیا اختیار کافی را برای گرفتن تصمیمات سریع دارید؟
- آیا شرکت همه‌ی اطلاعات/منابع/ابزارهایی که برای انجام کار نیاز دارید را در اختیارتان قرار می‌دهد؟
- آیا مدیران ارشد سازمان و مدیر مستقیم شما، در حل کردن مشکلات به شما کمک می‌کنند؟
- آیا احساس می‌کنید که به خوبی از شما قدردانی می‌شود؟ آیا برنامه‌های شرکت در تقدیر از کارکنان مناسب هستند؟
شما می‌توانید از این سوالات برای تعیین رضایت شغلی کارکنان خود بهره ببرید.
چطور از اطلاعات پرسشنامه رضایت شغلی استفاده کنیم؟
پس از جمع‌آوری همه‌ی اطلاعات سنجش رضایت شغلی و شاخص وفاداری کارکنان، قدم بعدی چیست؟ برای کارکنان، چیزی ناامیدکننده‌تر از این نیست که حرف‌های‌شان شنیده شود، ولی به آن بی‌توجهی شود. تهیه‌ی یک نقشه‌ی عملیاتی پس از جمع‌آوری اطلاعات ارزیابی‌ها، یک ضرورت مهم جهت دست‌یابی به اهداف اصلی است. در ادامه، چند نکته مهم بیان شده است که با رعایت آن‌ها، می‌توان پیمایش رضایت شغلی را با موفقیت به پایان برد:
یک نقشه عملیاتی آماده کنید
شما می‌توانید کار خود را با تحلیل داده‌ها و مقایسه‌ی آن‌ها با اطلاعات سال‌های قبل و یا شرکت‌های مشابه شروع کنید تا یک برآورد اولیه از اوضاع کلی شرکت خود به دست آورید.
همچنین، می‌توانید نظر کارکنان نسبت به پیمایش رضایت شغلی و هرگونه دیدگاه منفی یا منتقدانه‌ای که پیرامون آن وجود دارد را بررسی کنید. نقاط اصلی عملیاتی خود را به گونه‌ای انتخاب کنید که بتوانند مشکلات ریشه‌ای را هدف بگیرند. مسائل مشترکی که در ارزیابی‌ها مشخص شده‌اند، می‌توانند به شما در ایجاد یک نقشه عملیاتی منسجم و اجرای آن کمک کنند.
فرهنگ بازخورد را نهادینه کنید
وجود فرهنگ بازخورد دادن و بازخورد گرفتن، باعث گسترش اعتماد و احترام بین کارکنان می‌شود. بعید است بتوان تمامی شکایات کارکنان را بررسی کرد؛ ولی ضروریست به گونه‌ای عمل کنید که آن‌ها احساس کنند شما حرف‌های‌شان را می‌شنوید و متعهد به ایجاد تغییرات مثبت و پر کردن خلأها هستید.
اگر یک کارمند باشید و شرکتی که در آن کار می‌کنید به شما بگوید، “به ما بگو، چه حسی از کار کردن در این‌جا و با ما داری؟” و بعد در مورد بازخوردی که شما داده‌اید، هیچ اقدامی نکند، شما تمایل خود را برای گفتن احساس خود به شرکت در ارزیابی‌های بعدی از دست خواهید داد. این موضوع، در نهایت منجر به بی‌اعتمادی و احساسات منفی نسبت به سیستم می‌شود.
برای داشتن یک حلقه‌ی بازخورد مداوم، شبکه‌ای قدرتمند از مدیران و رهبران ایجاد کنید. یک راه ساده برای این امر، داشتن ملاقات‌های نفر به نفر و منظم بین مدیران و کارکنان است. چنین اقدامی، بستری برای کارکنان فراهم می‌کند که در آن بتوانند اهداف خود را به اشتراک گذاشته، و در مورد برنامه‌های پیشرفت شغلی صحبت کنند.
همچنین، اجرای سیستم ارزیابی عملکرد می‌تواند با مشخص نمودن عملکرد هر کارمند، پیشنهادها و توصیه‌های ساختارمندی را برای کارکنان فراهم کند.
همسو با ارزش‌های اصلی شرکت حرکت کنید
شاخص وفاداری کارکنان و پیمایش‌های رضایت شغلی می‌تواند به شما در ارزیابی سیاست‌ها، فرهنگ و مزایایی که شرکت به کارکنان ارائه می‌دهد، کمک کند. همه‌ی بازخوردهای به دست آمده الزاماً صحیح نیستند. مدبرانه با موضوع برخورد کنید و مطمئن شوید بازخوردها و پاسخ‌هایی که دریافت می‌کنید هم‌راستا با اهداف و استراتژی‌های کلی شرکت باشند و نه فقط اهداف یک فرآیند یا دپارتمان خاص.
روابط صادقانه و شفاف را حفظ کنید
شما باید در انتقال نتایج پیمایش‌ها شفاف و عادلانه رفتار کنید. زمانی‌که کارکنان بدانند صدای‌شان شنیده می‌شود، بیشتر تمایل پیدا می‌کنند که در ارزیابی‌های بعدی، نظرات خود را با شما به اشتراک بگذارند.
فراموش نکنید که باید صراحتاً بر دغدغه‌های اصلی تیم تأکید کنید و چگونگی رسیدگی به این دغدغه‌ها را تبیین نمایید.
جمع بندی سنجش رضایت شغلی کارکنان
شاد بودن فضای کار به ارتقای بهره‌وری و کیفیت کار کمک می‌کند. هر رهبری می‌خواهد که کارکنانش شاد و راضی باشند، ولی بدون بازخوردگیری مداوم، اندازه‌گیری میزان رضایت کارکنان کار دشواری است.
بهبود در هر حوزه‌ای، نیازمند اطلاعات و بینش کارکنان و سپس انجام اقدامات متناسب توسط واحد منابع انسانی و تیم‌های رهبری سازمان است. چه شاخص وفاداری از پیش آزمایش شده را استفاده نمایید و یا پلتفرم ارزیابی رضایت شغلی مخصوص شرکت خود را طراحی کنید، عملی کردن اطلاعات و بازخوردهای به دست آمده از آن به شما کمک می‌کند تا رضایت کارکنان خود را افزایش داده، بازخوردهای مثبت را بیشتر نمایید و محیط کاری فوق‌العاده‌ای برای کارکنان خود خلق کنید.
رعایت همه‌ی این موارد، در نهایت منجر به ایجاد مخزن بی‌نظیری از افراد بااستعداد در سازمان شما می‌شود که برای ارزش‌آفرینی در شرکت شما تلاش خواهند کرد.
مقالات پربازدید